AI & những mối lo ngại hàng đầu

Cần kiểm soát tốt để ngăn AI vượt rào. Ảnh minh họa: Nhandan

Thông tin sai lệch, suy giảm niềm tin

Một cuộc khảo sát của Forbes Advisor cho thấy, thông tin sai lệch là một mối quan ngại đáng kể đối với người dùng khi nói đến việc triển khai AI, đặc biệt là trong kinh doanh. Theo dữ liệu thu thập được, tổng cộng 76% người được hỏi bày tỏ lo ngại về việc AI gây ra thông tin sai lệch trên trang web của doanh nghiệp.

Một bài báo trên Reuters ngày 10/12 cho biết nhiều tập đoàn công nghệ đã thừa nhận rằng các mô hình AI tiên tiến vẫn có khả năng tạo ra thông tin sai lệch, đưa ra những dữ kiện giả nhưng có giọng điệu tự tin, ngôn ngữ trôi chảy và có vẻ rất logic, khiến người đọc khó xác định đâu là thông tin thật - giả. Trong một bài phân tích trước đó, Brookings Institution cảnh báo rằng AI đang làm mờ ranh giới giữa thông tin xác thực và sự suy diễn của mô hình này, đặt ra thách thức nghiêm trọng cho báo chí, khoa học và quản trị nhà nước.

Đáng lo ngại hơn, những thông tin này có thể được tạo ra hàng loạt chỉ trong thời gian ngắn, và càng trở nên đặc biệt nghiêm trọng khi AI được sử dụng trong việc tư vấn pháp lý, hỗ trợ y tế, phân tích tài chính, hay trong các dịch vụ công… Theo Thomson Reuters, một sai sót nhỏ trong những lĩnh vực này có thể dẫn tới hậu quả pháp lý, tài chính hoặc sức khỏe nghiêm trọng. Tuy nhiên, nhiều người dùng vẫn có xu hướng tin tưởng AI quá mức, coi những thông tin mà AI tạo ra là “trung lập” hoặc “khách quan”. Từ đó, có lo ngại rằng AI sẽ làm suy giảm niềm tin vào thông tin công cộng, đặc biệt trong bối cảnh bầu cử, khủng hoảng y tế và xung đột quốc tế, kết quả một cuộc khảo sát hồi tháng 9/2025 của Pew Research Center cho thấy.

UNESCO kêu gọi áp dụng các quy định nghiêm ngặt để quản lý việc sử dụng trí tuệ nhân tạo trong lớp học. Ảnh: Linkedin/nhandan

Mối đe dọa an ninh mạng

Với những gì AI có thể làm được, những kẻ xấu có thể lợi dụng công nghệ này để thực hiện các cuộc tấn công mạng. Theo các chuyên gia của IBM, kẻ xấu sẽ thao túng các công cụ AI để sao chép giọng nói, tạo ra danh tính giả và các email lừa đảo rất thuyết phục - tất cả đều nhằm mục đích lừa đảo, tấn công mạng, đánh cắp danh tính của một người hoặc xâm phạm quyền riêng tư và an ninh của họ.

Và trong khi các tổ chức đang tận dụng những tiến bộ công nghệ như AI tạo sinh, chỉ có 24% các sáng kiến AI tạo sinh được bảo mật. Việc thiếu bảo mật này đe dọa làm lộ dữ liệu và các mô hình AI trước các vụ xâm phạm, với tổn thất trung bình toàn cầu lên tới 4,88 triệu USD trong năm 2024.

Nỗi lo việc làm và bất bình đẳng kinh tế

AI được dự đoán sẽ làm xáo trộn thị trường việc làm, gây ra lo ngại rằng tự động hóa dựa trên AI sẽ thay thế người lao động trong nhiều lĩnh vực, không chỉ lao động chân tay mà còn cả những công việc trí óc, từ kế toán, luật sư, nhà báo cho đến lập trình viên…

Theo một báo cáo của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF), gần 50% số tổ chức được khảo sát kỳ vọng AI sẽ tạo ra việc làm mới, trong khi gần 1/4 coi đó là nguyên nhân gây mất việc làm. Nhiều tổ chức tài chính cảnh báo rằng AI có thể tạo ra một cú sốc lao động “mang tính hệ thống”, khi hàng triệu việc làm bị thay đổi hoặc biến mất trong thời gian ngắn.

Một bài phân tích của Bridgewater Associates được Reuters dẫn lại cho rằng lợi ích kinh tế từ AI hiện tập trung chủ yếu vào các tập đoàn công nghệ lớn - nơi sở hữu dữ liệu, hạ tầng và vốn đầu tư. Trong khi đó, các doanh nghiệp nhỏ khó tiếp cận AI tiên tiến, và người lao động thiếu kỹ năng số có nguy cơ bị loại khỏi thị trường.

Điều này có thể khiến khoảng cách giàu - nghèo gia tăng, làm trầm trọng thêm bất bình đẳng kinh tế và xã hội, đặc biệt ở các quốc gia đang phát triển.

Tác hại đến môi trường

AI dựa vào các phép tính tiêu tốn nhiều năng lượng với lượng khí thải carbon đáng kể. Việc huấn luyện thuật toán trên các tập dữ liệu lớn và chạy các mô hình phức tạp đòi hỏi lượng năng lượng khổng lồ, góp phần làm tăng lượng khí thải carbon. Một nghiên cứu ước tính rằng việc huấn luyện cho một mô hình xử lý ngôn ngữ tự nhiên duy nhất thải ra hơn 600.000 pound khí CO2 - gần gấp 5 lần lượng khí thải trung bình của một chiếc ô tô trong suốt vòng đời của nó.

Không chỉ vậy, tiêu thụ nước cũng là một mối lo ngại cần lưu tâm. Nhiều ứng dụng AI chạy trên các máy chủ trong các trung tâm dữ liệu - nơi tạo ra lượng nhiệt đáng kể và cần lượng nước lớn để làm mát. Một nghiên cứu cho thấy việc huấn luyện các mô hình GPT-3 trong các trung tâm dữ liệu của Microsoft tại Mỹ đã tiêu thụ lượng nước khổng lồ lên đến 5,4 triệu lít.

Về vấn đề này, các chuyên gia của IBM cho rằng các trung tâm dữ liệu và nhà cung cấp AI cần xem xét việc sử dụng năng lượng từ nguồn năng lượng tái tạo, chọn các mô hình hoặc khung AI tiết kiệm năng lượng, và cân nhắc việc đơn giản hóa kiến trúc mô hình vận hành.

Tác động đến giáo dục

Khi AI ngày càng phổ biến trong cuộc sống hàng ngày, thì tác động của nó đến giáo dục mang theo cả sự hào hứng và thận trọng. Những người ủng hộ tin rằng AI mang lại cơ hội tuyệt vời cho việc học tập cá nhân hóa, giúp các công việc hành chính dễ dàng hơn và mang đến những phương pháp giảng dạy mới. Tuy nhiên, vẫn còn những lo ngại về sự công bằng và khả năng thay thế các công việc giảng dạy truyền thống.

Một nghiên cứu của Hội đồng Giáo dục Kỹ thuật số được Đại học Canada West (UCW) công bố cho thấy 86% sinh viên thừa nhận sử dụng AI trong học tập. Điều này tạo ra một mối lo ngại lớn về sự phụ thuộc ngày càng tăng vào công nghệ AI trong giáo dục. Khi các cơ sở giáo dục ngày càng dựa vào các công cụ do AI điều khiển hỗ trợ cho việc giảng dạy, đánh giá và các nhiệm vụ hành chính, các cơ sở này có nguy cơ trở nên quá phụ thuộc vào các công nghệ AI. Hơn nữa, nó cũng có thể làm giảm sự phát triển tư duy phản biện và kỹ năng giải quyết vấn đề ở học sinh, vì chúng có thể quen với việc trông chờ vào AI để có câu trả lời và giải pháp.

Ngoài ra, việc ứng dụng AI trong giáo dục cũng làm tăng nguy cơ gian lận. Các công cụ AI tiên tiến có thể bị học sinh lợi dụng để tìm cách vượt qua các biện pháp đảm bảo tính liêm chính trong học tập.

Và sự trỗi dậy của AI trong giáo dục làm dấy lên mối lo ngại về việc mất việc làm của giáo viên. Khi các hệ thống AI đảm nhận nhiều vai trò truyền thống do các nhà giáo dục đảm nhiệm, người ta lo sợ rằng giáo viên có thể trở nên lỗi thời. Việc chấm điểm tự động, dạy kèm do AI thực hiện và các nhiệm vụ hành chính do AI đảm nhiệm có thể làm giảm nhu cầu về giáo viên, dẫn đến mất việc làm và giảm giá trị của nghề giáo.

Phép thử cho năng lực quản trị của xã hội

Xét về cả những lợi ích và rủi ro đi kèm, AI đã không còn là câu chuyện của tương lai mà là thách thức hiện tại. Những mối lo ngại hàng đầu - từ khủng hoảng thông tin, biến động việc làm cho đến giáo dục - đều phản ánh một thực tế chung: tốc độ phát triển công nghệ đang vượt nhanh hơn khả năng thích ứng của xã hội và luật pháp.

Như nhận định của Thomson Reuters trong bài viết tháng 10/2025, “câu hỏi không còn là AI có tiếp tục phát triển hay không, mà là liệu con người có đủ năng lực để kiểm soát và định hướng nó hay không”. Trong bối cảnh đó, AI đang trở thành phép thử lớn đối với năng lực quản trị, đạo đức và tầm nhìn dài hạn của các quốc gia trên toàn cầu.

Bảo Nghi (tổng hợp)