Ai đang 'mở đường' cho các chương trình liên kết trong trường học?

Dạy học 2 buổi/ngày không phải là chủ trương mới trong giáo dục phổ thông. Trước đây, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Công văn số 7291/BGDĐT-GDTrH hướng dẫn tổ chức dạy học hai buổi/ngày đối với trung học cơ sở và trung học phổ thông gắn với Chương trình giáo dục phổ thông 2006.

Tuy nhiên, khi chương trình này kết thúc, văn bản trên không còn phù hợp để áp dụng cho Chương trình giáo dục phổ thông mới.

Trong bối cảnh đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Công văn số 4567/BGDĐT-GDPT về việc hướng dẫn tổ chức dạy học hai buổi/ngày đối với giáo dục phổ thông năm học 2025-2026. Đây được xem là cơ sở pháp lý trực tiếp để các địa phương, nhà trường xây dựng kế hoạch tổ chức buổi học thứ hai.

Theo Công văn này, mục tiêu của dạy học hai buổi/ngày được xác định rõ là nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, đồng thời đáp ứng yêu cầu phát triển các năng lực mới cho học sinh trong bối cảnh chuyển đổi số và hội nhập.

Công văn số 4567/BGDĐT-GDPT nêu rõ mục đích và nội dung của buổi học thứ hai. Trong đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo yêu cầu: "Tổ chức dạy học hai buổi/ngày nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện; chú trọng giáo dục đạo đức, lối sống, kỹ năng sống; tăng cường các hoạt động trải nghiệm, hướng nghiệp; giáo dục STEM/STEAM; phát triển năng lực ngoại ngữ, năng lực số, năng lực trí tuệ nhân tạo; hình thành thói quen đọc sách, nghiên cứu khoa học; bảo đảm không gây quá tải, phù hợp với tâm sinh lý, sức khỏe của học sinh".

Về nội dung tổ chức, Công văn cũng quy định: "Buổi học thứ hai được sử dụng để củng cố, ôn tập kiến thức; tổ chức các hoạt động giáo dục ngoài giờ chính khóa; bồi dưỡng học sinh có năng khiếu; hỗ trợ học sinh còn hạn chế về kiến thức, kỹ năng; triển khai các chuyên đề giáo dục phù hợp với điều kiện của nhà trường và địa phương".

Như vậy, khung nội dung mà Công văn cho phép là rất rộng, bao trùm hầu hết các hoạt động giáo dục ngoài chương trình chính khóa.

Từ quy định chung của Công văn số 4567/BGDĐT-GDPT, các nội dung buổi hai được triển khai khác nhau theo từng cấp học.

Chẳng hạn, cấp trung học phổ thông: ôn tập, củng cố kiến thức phục vụ thi cử; bồi dưỡng học sinh giỏi, học sinh năng khiếu; hoạt động hướng nghiệp, tư vấn nghề nghiệp; nghiên cứu khoa học, dự án học tập; các chuyên đề phát triển năng lực số, trí tuệ nhân tạo, kỹ năng mềm.

Chính sự phân hóa và đa dạng nội dung này khiến nhu cầu huy động nguồn lực ngoài ngân sách trở nên phổ biến.

Vấn đề gây tranh luận hiện nay không nằm ở mục tiêu của chính sách, mà ở cách tổ chức thực hiện. Công văn số 4567/BGDĐT-GDPT cho phép: "Huy động các nguồn lực hợp pháp để tổ chức dạy học hai buổi/ngày; khuyến khích sự tham gia, phối hợp của các tổ chức, cá nhân theo đúng quy định của pháp luật".

Quy định này, trong điều kiện ngân sách giáo dục còn hạn chế, đã tạo điều kiện cho các trường liên kết với doanh nghiệp, trung tâm đào tạo, tổ chức giáo dục bên ngoài để triển khai các hoạt động trong buổi học thứ hai. Hệ quả là nhiều chương trình ngoại ngữ tăng cường, STEM, robotics, trí tuệ nhân tạo, kỹ năng sống… được đưa vào trường học dưới hình thức liên kết và thu phí.

Điểm bất cập nằm ở chỗ, Công văn không quy định cụ thể ranh giới giữa nội dung giáo dục bắt buộc, nội dung xã hội hóa miễn phí và nội dung được phép thu phí. Điều này khiến mỗi địa phương, mỗi trường hiểu và áp dụng khác nhau, trong khi phụ huynh gần như không có lựa chọn nếu chương trình được xếp trong thời khóa biểu chính thức.

Có thể thấy, chính chính sách dạy học hai buổi/ngày với khung nội dung rộng nhưng thiếu hướng dẫn chi tiết về tài chính và trách nhiệm đã mở đường cho các chương trình liên kết phát triển nhanh chóng trong trường học.

Khi buổi học thứ hai được coi là một phần của kế hoạch giáo dục nhà trường, ranh giới giữa giáo dục công lập và dịch vụ giáo dục trở nên mờ nhạt. Phụ huynh dễ rơi vào thế bị động, trong khi nhà trường đứng trước áp lực vừa phải triển khai đổi mới, vừa phải tự cân đối nguồn lực.

Dạy học hai buổi/ngày là xu hướng phù hợp với mục tiêu giáo dục toàn diện. Tuy nhiên, để tránh biến buổi học thứ hai thành "mảnh đất màu mỡ" cho các chương trình liên kết thiếu kiểm soát, chính sách cần được hoàn thiện theo hướng: quy định rõ nội dung nào là nhiệm vụ giáo dục bắt buộc, nội dung nào là xã hội hóa; minh bạch cơ chế thu chi, trách nhiệm giải trình; bảo đảm quyền lựa chọn của phụ huynh và học sinh; tăng đầu tư ngân sách cho các hoạt động chính trong buổi học thứ hai.

Phan Anh