Ai chịu trách nhiệm khi nền tảng số thao túng dữ liệu?

Ai chịu trách nhiệm khi nền tảng số thao túng dữ liệu?

Đại biểu Lê Thu Hà (Lào Cai) nhấn mạnh cần xác định rõ luật này nhằm điều chỉnh điều gì, phục vụ cho ai và đóng vai trò gì trong tổng thể kiến trúc pháp lý quốc gia về chuyển đổi số?

Bà Hà cho rằng dự thảo luật hiện tại đang có phạm vi quá rộng, bao trùm cả Chính phủ số, kinh tế số và xã hội số, cách tiếp cận này tuy toàn diện nhưng dễ dẫn đến tình trạng "luật chồng luật" với các luật chuyên ngành khác như Luật Dữ liệu, Luật Giao dịch điện tử, Luật Bảo vệ dữ liệu cá nhân.

Để khắc phục, đại biểu kiến nghị xác lập rõ vai trò của Luật Chuyển đổi số như một "luật khung, luật nền". Nghĩa là định hình cấu trúc thể chế, nguyên tắc, quyền và trách nhiệm chung về chuyển đổi số; kết nối và dẫn dắt các lĩnh vực chuyên ngành, tạo tính thống nhất trong toàn bộ hệ thống pháp luật số.

Đại biểu Lê Thu Hà (Lào Cai)

Theo bà Hà, phạm vi điều chỉnh nên ưu tiên tập trung vào khu vực công và hệ thống chính trị (chuyển đổi số trong quản trị nhà nước, cung cấp dịch vụ công, tương tác giữa Nhà nước với người dân và doanh nghiệp). Khu vực kinh tế và xã hội số nên được khuyến khích phát triển theo cơ chế chính sách mở và điều chỉnh dần bằng các luật chuyên ngành khác.

Bà Hà cũng cho rằng các thuật ngữ như nền tảng số, môi trường số, nhân lực số đang gây lúng túng do được dùng với cách hiểu khác nhau trong nhiều luật được các đại biểu đề cập, do đó cần chuẩn hóa khái niệm.

“Chuyển đổi số không chỉ là số hóa dữ liệu mà là quá trình tái cấu trúc toàn diện hoạt động của cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp và cá nhân dựa trên dữ liệu và công nghệ số. Nếu thể chế hóa định nghĩa này tại dự thảo, luật sẽ trở thành điểm chuẩn thống nhất khái niệm cho các văn bản pháp luật khác”, bà Hà nói.

Một vấn đề mới được đại biểu Lê Thu Hà nêu là quản trị quyền lực số. “Ai chịu trách nhiệm khi nền tảng số thao túng dữ liệu, thuật toán tạo định kiến, hay thông tin sai lệch lan truyền?”, bà Hà nêu.

Nữ đại biểu cũng kiến nghị bổ sung quy định về các hành vi bị cấm như: lợi dụng nền tảng số, thuật toán, trí tuệ nhân tạo để thao túng dữ liệu, phân biệt đối xử, gây ảnh hưởng sai lệch đến nhận thức xã hội; không thực hiện yêu cầu gỡ bỏ nội dung vi phạm của cơ quan có thẩm quyền.

Ngoài ra, về tảng số, theo đại biểu cũng cần quy định rõ trách nhiệm minh bạch thuật toán đối với nền tảng có quy mô lớn và cơ chế cung cấp dữ liệu khi được yêu cầu hợp pháp.

Quan trọng hơn, cần bổ sung quyền công dân số gồm quyền được bảo vệ dữ liệu, quyền truy cập thông tin, quyền tham gia và giám sát hoạt động chính quyền số. Việc xây dựng lòng tin của người dân trong không gian số chính là thước đo thành công của chuyển đổi số quốc gia.

Lười suy nghĩ, mất tố chất khi lạm dụng AI

Đại biểu Phan Xuân Dũng (Khánh Hòa) bày tỏ quan ngại về những tác động tiêu cực chưa được đề cập kỹ trong dự thảo luật.

Ông Dũng cảnh báo khi ứng dụng các nền tảng công nghệ cao, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo (AI), có thể sinh ra hiện tượng "lười suy nghĩ".

Đại biểu Phan Xuân Dũng (Khánh Hòa)

Đại biểu Dũng dẫn chứng về việc AI làm thay nhiều việc cho con người, từ làm bài hát, xây dựng phim về cuộc đời, đến làm bài tập được giao, khiến "tố chất tốt mỗi người dễ bị biến mất".

Ông Dũng cũng nhấn mạnh lại vấn đề bảo vệ dữ liệu cá nhân do trình độ khoa học công nghệ cao và sự tinh vi của hacker.

Đại biểu Hà Hồng Hạnh nêu thực tế, khi mọi dữ liệu được xử lý trực tuyến, an ninh mạng không còn là vấn đề kỹ thuật thuần túy mà là vấn đề chính trị, tư tưởng, xã hội và niềm tin của nhân dân. Do đó, cần bổ sung khái niệm "an ninh mạng trong chuyển đổi số". Bà Hạnh khẳng định khái niệm này không trùng lặp mà bổ sung cho Luật An ninh mạng.

Ngoài ra, bà Hạnh cũng cho hay nhiều người dân còn e ngại sử dụng dịch vụ công trực tuyến vì lo ngại thông tin bị rò rỉ, lợi dụng cho mục đích thương mại hoặc lừa đảo.

Do đó, cần quy định rõ nguyên tắc bảo vệ dữ liệu cá nhân là bảo vệ quyền con người trong không gian số; bổ sung trách nhiệm cụ thể của các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp khi thu thập, xử lý, chia sẻ dữ liệu; quy định cơ chế giám sát độc lập, minh bạch thông tin để người dân kiểm tra, yêu cầu chỉnh sửa hoặc xóa dữ liệu. Đặc biệt, cần có chế tài mạnh tương đương với chuẩn mực quốc tế để xử lý nghiêm các hành vi mua bán, rò rỉ hoặc sử dụng trái phép dữ liệu cá nhân.

Lam Thanh