Ách tắc trong kiểm nghiệm sầu riêng và chuyện rau quả Việt Nam ra thế giới

Có xe chờ hơn 10 ngày mà vẫn chưa qua được cửa khẩu, sản phẩm hư hỏng, doanh nghiệp thiệt hại hàng trăm tỷ đồng.

Nguyên nhân do các phòng xét nghiệm chuyên kiểm tra dư lượng hóa chất cho sầu riêng xuất khẩu ngừng tiếp nhận mẫu và chưa trả kết quả cho các lô đã gửi trước đó, khiến doanh nghiệp không thể hoàn tất thủ tục cấp chứng nhận an toàn, điều kiện bắt buộc để xuất khẩu, nên họ buộc phải dừng thu mua của nông dân.

Hợp tác xã Nông nghiệp Cao Nguyên (xã Ia Grai) có 100 ha sầu riêng đã được cấp mã số vùng trồng. Ảnh: Vũ Thảo

Vấn đề là tại sao lại có chuyện như vậy xảy ra đúng vào mùa cao điểm thu hoạch và xuất khẩu sầu riêng của Tây Nguyên.

Việt Nam có lợi thế về khí hậu, thổ nhưỡng, địa bàn gần với Trung Quốc-thị trường đầy tiềm năng cho xuất khẩu hoa quả, nhất là những loại đặc sản như sầu riêng.

Sầu riêng chiếm ưu thế trong cơ cấu xuất khẩu trái cây của nước ta khi đạt kim ngạch 3,2 tỷ USD trong năm 2024, chiếm gần 50% tổng giá trị xuất khẩu, chủ yếu là xuất sang thị trường Trung Quốc.

Diện tích, sản lượng sầu riêng của Việt Nam tăng nhanh. Hiện cả nước có khoảng 155 nghìn ha, năng suất bình quân 25-30 tấn/ha, chủ yếu là ở các tỉnh Gia Lai, Đắk Lắk, Lâm Đồng…

Đây là cơ hội lớn để chúng ta chinh phục thị trường Trung Quốc-quốc gia đang nhập khẩu 7 tỷ USD sầu riêng mỗi năm và dự kiến tăng lên 10 tỷ USD trong vài năm tới.

Tuy nhiên, để phát huy hết thế mạnh đó, chúng ta phải chấp nhận luật chơi ở tầm khu vực và thế giới với những yêu cầu kiểm soát khắt khe về chất lượng, vệ sinh an toàn thực phẩm của các đối tác.

Cả nước hiện có 24 phòng kiểm nghiệm phục vụ việc kiểm tra dư lượng Cadimi và vàng O được Cục Hải quan Trung Quốc công nhận với năng lực xét nghiệm khoảng 3.200 mẫu mỗi ngày.

Lý thuyết là vậy. Nhưng trên thực tế, chỉ một số cơ sở có đủ năng lực kiểm nghiệm đồng thời 2 chỉ tiêu bắt buộc là vàng O và Cadimi. Sự thiếu hụt này cùng với nhiều phòng kiểm nghiệm đang tạm ngừng để bảo trì, sửa chữa hoặc chờ đánh giá công nhận lại khiến hệ thống bị tắc nghẽn, không đáp ứng tiến độ kiểm nghiệm trong mùa cao điểm thu hoạch, khiến chuỗi cung ứng sầu riêng bị đình trệ.

Những giải pháp cấp bách đã được Bộ Nông nghiệp và Môi trường và các ngành, địa phương phối hợp tháo gỡ. Tình trạng ùn ứ sầu riêng tại cửa khẩu sẽ được giải tỏa nay mai.

Tuy nhiên, từ sự cố ách tắc kiểm nghiệm cho thấy cần có một cách làm khác hơn về quy trình quản trị chuỗi ngành hàng sầu riêng nói riêng và mặt hàng rau quả xuất khẩu nói chung.

Ngành hàng sầu riêng cần được quản trị theo chuỗi chứ không thể cứ “nóng đâu phủi đấy” như hiện nay. Tức là phải tổ chức lại chuỗi sản xuất, thu mua, bảo quản, chế biến, xuất khẩu sầu riêng.

Phải gắn trách nhiệm tất cả các bên, từ nông dân trở đi. Bởi nông dân trồng sầu riêng để xuất khẩu và cũng là người phải gánh chịu hậu quả nặng nề nhất nếu sản phẩm không được thị trường chấp nhận.

Phải kiểm soát chất lượng và các điều kiện về vệ sinh an toàn thực phẩm ngay tại vườn của nông dân, chứ không phải chỉ đến khi sầu riêng được đưa vào kho lạnh hay trên xe chở hàng xuất khẩu của doanh nghiệp.

Cái bắt tay chặt chẽ giữa người dân với doanh nghiệp và vai trò giám sát của chính quyền địa phương, nếu thực sự có trách nhiệm, là cách tốt nhất để chuỗi sản phẩm xuất khẩu sầu riêng nói riêng và ngành hàng rau quả xuất khẩu vận hành hiệu quả nhất.

ÐÌNH CƯƠNG