80 năm Hiến chương LHQ: Nền tảng không thể thiếu cho một thế giới hòa bình

Một phiên họp tại trụ sở LHQ ở New York, Mỹ. Nguồn: THX/TTXVN

Bốn tháng sau, ngày 24/10/1945, LHQ chính thức được thành lập sau khi Hiến chương LHQ được các nước Pháp, Liên Xô (cũ), Anh, Mỹ, Trung Quốc phê chuẩn.

Trong suốt 80 năm qua, LHQ luôn giữ vai trò hàng đầu trong các nỗ lực ngăn ngừa và giải quyết các cuộc xung đột, góp phần to lớn vào việc đẩy lùi nguy cơ chiến tranh, duy trì hòa bình và xây dựng một thế giới phát triển, ấm no và hạnh phúc.

Nỗ lực không ngừng nghỉ vì một thế giới công bằng, tốt đẹp

Sự ra đời của LHQ năm 1945 đã phản ánh khát vọng chung của nhân dân các nước về một thế giới hòa bình, an ninh và phát triển sau những nỗi kinh hoàng của Chiến tranh Thế giới thứ hai.

Đây là cột mốc đánh dấu một bước phát triển lịch sử trong quan hệ quốc tế hiện đại, mở ra một thời kỳ mới trong việc giải quyết, ngăn ngừa xung đột và gìn giữ hòa bình quốc tế.

Sứ mệnh cao cả của LHQ được ghi rõ trong Hiến chương LHQ là ngăn ngừa một cuộc chiến tranh thế giới mới. Để thực hiện sứ mệnh đó, Điều 1 của Hiến chương LHQ đã chỉ rõ, 4 mục tiêu chính của LHQ gồm: Duy trì hòa bình và an ninh quốc tế; thúc đẩy quan hệ hữu nghị giữa các quốc gia trên cơ sở tôn trọng nguyên tắc bình đẳng về quyền lợi giữa các dân tộc và nguyên tắc dân tộc tự quyết; thực hiện hợp tác quốc tế thông qua giải quyết các vấn đề quốc tế trên các lĩnh vực kinh tế, xã hội, văn hóa và nhân đạo trên cơ sở tôn trọng các quyền con người và quyền tự do cơ bản cho tất cả mọi người, không phân biệt chủng tộc, màu da, ngôn ngữ và tôn giáo; xây dựng LHQ làm trung tâm điều hòa các nỗ lực quốc tế vì mục tiêu chung.

Các nguyên tắc hoạt động chủ đạo của LHQ được quy định rõ trong Hiến chương LHQ là: Bình đẳng về chủ quyền quốc gia; tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ và độc lập chính trị quốc gia; cấm đe dọa sử dụng vũ lực hoặc sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế; không can thiệp vào công việc nội bộ các nước; tôn trọng các nghĩa vụ quốc tế và luật pháp quốc tế; giải quyết các tranh chấp quốc tế bằng biện pháp hòa bình.

Đến nay, Hiến chương LHQ vẫn là văn kiện nền tảng đặt ra các nguyên tắc cốt lõi mà mọi quốc gia thành viên phải tuân thủ, là khuôn khổ điều chỉnh hành vi của các quốc gia trong suốt 80 năm qua và tạo nền tảng cho hệ thống luật pháp quốc tế hiện đại.

Binh sĩ thuộc Phái bộ gìn giữ hòa bình Liên hợp quốc tại Mali (MINUSMA) tuần tra tại Fafa, gần Gao (Mali). Ảnh: AFP/TTXVN

Theo Hiến chương LHQ, các quốc gia đã trao cho Tổ chức này vai trò là trung tâm điều hòa các nỗ lực quốc tế để thực hiện các mục tiêu chung là duy trì hòa bình và an ninh quốc tế; thúc đẩy quan hệ hữu nghị giữa các quốc gia; thúc đẩy hợp tác giải quyết các vấn đề quốc tế về kinh tế, xã hội, văn hóa, nhân đạo trên cơ sở tôn trọng các quyền và phẩm giá con người.

Trải qua 80 năm phát triển, LHQ đã phát huy vai trò to lớn của mình, nỗ lực không mệt mỏi để gìn giữ hòa bình, ngăn ngừa xung đột, chiến tranh; thực thi những chuẩn mực cốt lõi của quan hệ quốc tế trong Hiến chương LHQ.

LHQ tích cực đóng vai trò trung gian hòa giải nhiều cuộc khủng hoảng quốc tế thông qua thương lượng, sáng kiến giải pháp hòa bình cho hàng trăm cuộc xung đột ở các khu vực, với phạm vi và quy mô ngày càng được mở rộng. Nhờ có sự can thiệp của LHQ, nhiều cuộc xung đột đã được giải quyết.

Kể từ khi chính thức triển khai lực lượng gìn giữ hòa bình vào năm 1948 đến nay, LHQ đã triển khai 71 phái bộ với trên 2 triệu nhân viên; đã giúp giải quyết nhiều xung đột giữa các quốc gia, góp phần kiềm chế một số xung đột tiềm tàng có thể dẫn đến xung đột quân sự giữa các nước lớn, hỗ trợ quá trình phi thực dân hóa và chấm dứt một số cuộc nội chiến kéo dài, giúp gìn giữ hòa bình một số khu vực và thế giới.

Hiện LHQ đang duy trì 11 phái bộ gìn giữ hòa bình và một số phái bộ chính trị đặc biệt, với gần 70.000 nhân viên từ 122/193 quốc gia thành viên.

Các hoạt động gìn giữ hòa bình của LHQ đã chứng minh là một trong những công cụ hiệu quả nhất để cộng đồng quốc tế xử lý các cuộc xung đột phức tạp đe dọa hòa bình và an ninh quốc tế.

Cũng trong 80 năm qua, hàng trăm điều ước quốc tế đa phương quan trọng trong nhiều lĩnh vực đã được ký kết, tạo khuôn khổ chung cho việc duy trì hòa bình và an ninh quốc tế, thúc đẩy phát triển KT-XH.

Những năm gần đây, LHQ đạt được những thành tựu về hợp tác và phát triển toàn cầu, ký kết Hiệp ước cấm vũ khí hạt nhân, cải cách Hệ thống phát triển LHQ, thực hiện Mục tiêu thiên niên kỷ (MDG) 2015 và triển khai Mục tiêu phát triển bền vững (SDG) 2030; giải quyết các vấn đề toàn cầu về xóa đói, giảm nghèo, bảo vệ phụ nữ, trẻ em, bảo đảm quyền con người, cải thiện y tế, văn hóa, giáo dục, bảo vệ môi trường, ứng phó biến đổi khí hậu…

LHQ đã thực sự trở thành biểu tượng của tinh thần đoàn kết toàn cầu, nơi kết tinh các giá trị tiến bộ nhân văn và hiện thực hóa khát vọng vươn lên vì một thế giới hòa bình, thịnh vượng và công bằng.

Cải tổ vì tương lai

Mặc dù đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng song nhiều nhà phân tích cũng nhận định tình hình thế giới hiện nay đã có nhiều thay đổi cơ bản so với thời điểm LHQ được thành lập cách đây 80 năm.

Những căng thẳng địa chính trị, thách thức toàn cầu như biến đổi khí hậu, cạn kiệt tài nguyên, dịch bệnh tiếp tục gia tăng và ngày càng gay gắt…, đặt ra thách thức vượt tầm kiểm soát của mỗi quốc gia, cần phải dựa trên cơ chế đa phương để giải quyết. Điều này đòi hỏi LHQ cần cải tổ để giữ vững vai trò “nhạc trưởng".

Mới đây tại Hội nghị thượng đỉnh Tương lai của LHQ tại New York (Mỹ) vào tháng 9/2024, các thành viên LHQ đã thông qua Hiệp ước Tương lai nhằm giải quyết hàng loạt cuộc xung đột, các mối đe dọa về môi trường, cũng như những thách thức công nghệ mà nhân loại đang phải đối mặt.

Đây được xem là bản kế hoạch tương lai "mang tính đột phá", khi đề ra 56 hành động bao trùm nhiều vấn đề trong đó có hòa bình và an ninh, phát triển bền vững, biến đổi khí hậu, hợp tác số, quyền con người, thế hệ trẻ và tương lai, chuyển đổi quản trị toàn cầu.

Các sĩ quan Bệnh viện dã chiến cấp 2 số 6 và Đội Công binh số 3 trước khi lên đường làm nhiệm vụ gìn giữ hòa bình. Ảnh: TTXVN

Hiệp ước nêu bật cam kết về chủ nghĩa đa phương, duy trì Hiến chương LHQ và gìn giữ hòa bình; kêu gọi cải cách các tổ chức tài chính quốc tế và Hội đồng Bảo an LHQ, với kế hoạch cải thiện hiệu quả và tính đại diện của hội đồng, bao gồm cả việc khắc phục tình trạng thiếu hụt đại diện từ châu Phi; nhấn mạnh việc thực hiện những nỗ lực mới để ứng phó với biến đổi khí hậu; thúc đẩy giải trừ vũ khí và nêu định hướng phát triển AI.

Các thỏa thuận quan trọng này sẽ giúp đảm bảo rằng hệ thống LHQ thích ứng, được cải cách và trẻ hóa để phù hợp với những thay đổi và thách thức xung quanh chúng ta cũng như đưa ra giải pháp cho tất cả mọi người.

Tiếp đó, tháng 3/2025, Tổng Thư ký LHQ Antonio Guterres đã công bố khởi động Sáng kiến cải tổ LHQ UN80 - một cải cách lớn đối với LHQ vào dịp kỷ niệm 80 năm thành lập trong năm nay.

Tổng Thư ký LHQ Antonio Guterres nhấn mạnh các cuộc khủng hoảng mà toàn cầu đang phải đối mặt đang đặt ra những yêu cầu ngày càng cao đối với tổ chức này.

Theo ông Guterres, đây là thời điểm quan trọng và thích hợp để mở rộng mọi nỗ lực của LHQ và đặt ra những tham vọng lớn hơn.

Tháng 5/2025, tại phiên thảo luận về Sáng kiến cải tổ LHQ UN80, Tổng Thư ký LHQ Antonio Guterres tiếp tục nhấn mạnh về tầm quan trọng của việc LHQ cần nhanh chóng thay đổi để nâng cao khả năng ứng phó trước các thách thức toàn cầu trong bối cảnh mới.

Người đứng đầu tổ chức đa phương lớn nhất hành tinh kêu gọi các quốc gia thành viên ủng hộ Sáng kiến UN80 với ba trọng tâm chính gồm: nâng cao hiệu quả hoạt động thông qua các biện pháp tiết kiệm chi phí, tinh gọn bộ máy và giảm chồng chéo; rà soát cách thức thực hiện nhiệm vụ được giao phó; điều chỉnh cơ cấu trong toàn bộ hệ thống LHQ.

Theo ông Guterres, thay đổi nêu trên không chỉ nâng cao hiệu suất, giải quyết tình trạng chồng chéo và sử dụng nguồn lực thiếu hiệu quả, mà còn tiết kiệm đáng kể ngân sách hoạt động...

Dù còn nhiều thách thức song không thể phủ nhận những thành tựu đáng tự hào mà LHQ đã gặt hái được trong 80 năm qua.

Với những nỗ lực không ngừng của tổ chức đa phương lớn nhất hành tinh này, nhiều điều trước đây chỉ là ước vọng, nay đã trở thành hiện thực. Tuy nhiên trước bối cảnh mới, việc cải tổ LHQ được nhận định vừa là thách thức song cũng là cơ hội để LHQ tăng cường hiệu quả hoạt động, tiếp tục góp phần xây dựng tương lai bền vững cho nhân loại.

(TTXVN/Vietnam+)