71 năm mùa thu lịch sử: Hà Nội trong ký ức những người tiếp quản đầu tiên

71 năm đã trôi qua, nhưng ký ức ngày tiếp quản Thủ đô vẫn như một cuốn phim sinh động trong tâm trí của những người lính và người dân Hà Nội. Hình ảnh đoàn quân tiến về trong trời hoa, những khẩu hiệu rực rỡ, giai điệu “Tiến về Hà Nội” vang lên cùng tiếng hò reo vang vọng một góc trời – tất cả đã trở thành khoảnh khắc lịch sử tươi đẹp, sống mãi với thời gian.

“Trùng trùng quân đi như sóng, lớp lớp đoàn quân tiến về…”

Ông Nguyễn Tiến Hà, Trưởng ban liên lạc chiến sĩ cách mạng bị địch bắt tù đày tại Nhà tù Hỏa Lò.

“Bài hát ấy đã được hát từ khi tạm chiếm, khi Hà Nội vẫn còn trong tay quân Pháp, nhóm học sinh kháng chiến chúng tôi đã hát rồi. Thật ra, tôi tham gia phong trào học sinh, đến giữa năm 1952 thì Thành đoàn Thanh niên đưa tôi ra vùng tự do. Vì thế, sáng mùng 10/10, tôi được đi trong đoàn quân tiếp quản về Hà Nội. Khi đoàn chúng tôi xếp hàng dọc từ Bạch Mai qua Hàng Bài rồi lên bờ hồ, hai bên đường đã đông nghẹt người – toàn hoa là hoa”.

Hình ảnh đoàn quân chiến thắng trở về

Tham gia đoàn học sinh kháng chiến Trường nữ sinh Trưng Vương năm ấy, cô Đỗ Hồng Phấn – nay đã ngoài 90 tuổi – tuy bước chân không còn nhanh nhẹn, mái tóc đã bạc trắng, nhưng vẫn nhớ rõ giai điệu “Tiến về Hà Nội” và quãng thời gian hoạt động sôi nổi trong phong trào học sinh kháng chiến. Dáng người nhỏ nhắn nhưng cô gái năm nào lại vô cùng quả cảm: tham gia đưa thư vận động bãi khóa, in và rải truyền đơn. Khi bị địch bắt, đánh đập, tra tấn suốt hai tháng, bà vẫn giữ vững ý chí, kiên quyết không khai những người trong phong trào.

Góp sức trong mùa thu năm ấy còn có ông Nguyễn Đình Tân, đồng đội của bà Phấn, một chàng trai trẻ nhiệt huyết từng tham gia rải truyền đơn, tổ chức bãi khóa phản đối việc bắt bớ học sinh và lễ truy điệu học sinh Trần Văn Ơn – người bị địch sát hại tại Sài Gòn.

Nhắc lại ký ức ngày tiếp quản Thủ đô, ông Nguyễn Đình Tân kể: từ các ngày 7, 8, 9/10, quân ta đã dần tiến vào thành phố. Đến 16h ngày 9/10, tốp lính Pháp cuối cùng rút qua cầu Long Biên, quân dân ta hoàn toàn kiểm soát Hà Nội. Sáng 10/10, Trung đoàn Thủ đô dẫn đầu trong Đại đoàn Tiên phong 308 tiến vào tiếp quản. Khi ấy, ông Tân – chàng thanh niên 18 tuổi – hòa cùng dòng người đón đoàn quân chiến thắng trở về: “Đúng sáng ngày 10/10, bà con ùa ra đường, không ai bảo ai, đều vẫy cờ hoa. Khi đoàn quân tiến qua Ô Chợ Dừa, vòng về Ô Cầu Dền – tức Bạch Mai – rồi tiến thẳng lên Hàng Bài, ai cũng xúc động. Nhà tôi ở phố Hàng Bài, nhìn đoàn quân hùng dũng đi vào, anh em chúng tôi rất phấn khởi. Học sinh, sinh viên mang đàn ra, người chơi accordion, người kéo violon – âm nhạc vang lên hòa cùng tiếng hò reo”.

Với quyết tâm bảo vệ nguyên vẹn Thủ đô, công tác tiếp quản được Trung ương chỉ đạo triển khai thận trọng. Cán bộ, chiến sĩ và nhân dân giữ vững tinh thần cách mạng, kiên quyết ngăn chặn âm mưu phá hoại, cưỡng ép di cư. Đại tá, cựu chiến binh Dương Niết, nguyên chiến sĩ Tiểu đoàn Bình Ca (Trung đoàn Thủ đô, Đại đoàn 308), tự hào kể: “Âm mưu của Pháp khi rút khỏi Hà Nội là phá hủy thành phố, nên ta phải cử người vào các đơn vị của chúng. 214 người chúng tôi chia làm 35 tổ, ở 35 vị trí Pháp đóng quân, để kịp thời ngăn chặn nếu chúng phá hoại. Tôi tiếp quản Sở Cảnh sát Bắc Việt – số 87 Trần Hưng Đạo hiện nay. Khi vừa vào, vẫn còn một trung đội lính Pháp. Chúng tôi chỉ có 5 người, nhưng kiên quyết yêu cầu tháo bỏ các khẩu hiệu xuyên tạc, ngăn không cho họ dụ dỗ dân”.

Bà Đỗ Hồng Phấn, cựu học sinh tham gia phong trào kháng chiến

71 mùa thu tháng 10 đã đi qua, nhiều nhân chứng của thời khắc lịch sử ấy nay không còn. Với những người còn sống, ký ức ấy vẫn rõ nét như thước phim, là niềm tự hào và cũng là nỗi nhớ thương đồng đội. Ông Nguyễn Tiến Hà, Trưởng ban liên lạc chiến sĩ cách mạng bị địch bắt, tù đày tại Nhà tù Hỏa Lò, bồi hồi: “Hôm nay tôi rất xúc động, nhớ lại những hình ảnh xưa, nhớ đồng bào, đồng chí đã hy sinh trong ngày tiếp quản Thủ đô. Tôi từng bị bắt giam tại Nhà tù Hỏa Lò, nhưng vẫn giữ liên lạc với Quân ủy Hà Nội, coi nhà tù là một mặt trận chiến đấu mới. Sau ngày giải phóng, tôi được giao phụ trách trại định vận của Mặt trận Quân sự Hà Nội, nơi có các hàng binh Pháp, Đức, Ý. Chúng tôi không giam họ, mà giải thích đường lối của ta, giúp họ hiểu và không chống phá”.

Ông Nguyễn Đình Tân, cựu học sinh tham gia phong trào kháng chiến

Sau 9 năm kháng chiến chống Pháp, công tác tiếp quản Thủ đô diễn ra trật tự, an toàn, đời sống người dân không bị gián đoạn. Nhìn lại dấu mốc 10/10/1954, Tiến sĩ Nguyễn Viết Chức – nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục của Quốc hội – khẳng định: “Chiến thắng ấy minh chứng cho cuộc cách mạng gian khổ, vĩ đại của dân tộc. Độc lập chỉ có ý nghĩa khi mang lại ấm no, hạnh phúc cho nhân dân – đúng như lời Bác Hồ: ‘Việt Nam Dân chủ Cộng hòa – Độc lập, Tự do, Hạnh phúc’. Mọi cuộc cách mạng chỉ thật sự có giá trị khi đem lại lợi ích cho nhân dân”.

Ngày 10/10/1954 – mốc son chói lọi trong lịch sử dân tộc – không chỉ đánh dấu thắng lợi của nhân dân Việt Nam trong kháng chiến chống Pháp, mà còn mở ra thời kỳ phát triển mới của Thủ đô và đất nước. 71 năm trôi qua, những ký ức hào hùng ấy vẫn sống mãi trong lòng các cựu chiến sĩ, thanh niên tiếp quản Thủ đô – như lời nhắc nhở thế hệ hôm nay phải “rèn đức, luyện tài, giữ tâm trong, trí sáng, hoài bão lớn”, tiếp tục xây dựng và đổi mới đất nước.

Thủy Tiên/VOV1