5 vị thuốc phòng và trị cảm nắng

Mùa hè khí trời nóng, thời tiết oi bức, nắng gắt kéo dài dễ khiến cơ thể bị rối loạn điều hòa thân nhiệt, sinh ra hiện tượng say nắng, say nóng. Đây là tình trạng thường gặp, đặc biệt ở những người thường xuyên lao động ngoài trời, người cao tuổi, trẻ nhỏ…

Trong YHCT, cảm nắng được xếp vào chứng "thương thử", tức là do tà khí mùa hè (thử tà) xâm phạm cơ thể, khiến dương khí tổn thương, mất nước, toàn thân sốt cao, tự ra mồ hôi, khát nước, nhức đầu, chóng mặt, mặt đỏ, tiểu tiện ít, ngắn, đỏ. Nặng thì gây trúng thử, thậm chí hôn mê.

1. Vị thuốc nào giúp phòng và trị say nắng?

Một số vị thuốc có tác dụng thanh nhiệt, giải thử, sinh tân chỉ khát giúp phòng và điều trị say nắng, say nóng mùa hè như:

1.1. Dưa hấu (tây qua) - thanh nhiệt giải thử, lợi niệu

Dưa hấu từ lâu không chỉ là một loại trái cây giải khát phổ biến trong mùa hè, mà còn được ghi nhận trong YHCT là một vị thuốc quý có tác dụng thanh nhiệt, giải thử, sinh tân chỉ khát và lợi niệu tiêu phù.

Theo sách Bản Thảo Cương Mục của danh y Lý Thời Trân, dưa hấu có vị ngọt, tính hàn, quy vào các kinh tâm, vị, phế, tác dụng thanh thử, thường được dùng để làm mát cơ thể khi gặp tình trạng cảm nắng, say nắng, sốt do nhiệt, khô miệng, khát nước, tiểu ít. Các nghiên cứu dược lý cũng cho thấy, dưa hấu chứa nhiều thành phần vitamin C, A, caroten, acid hữu cơ giúp bổ sung lượng dịch bị hao tổn.

Cách sử dụng:Ăn trực tiếp phần thịt dưa (phần ruột đỏ) hoặc ép lấy nước uống giúp bù dịch, giải khát nhanh chóng và điều hòa thân nhiệt. Vỏ dưa (tây qua bì) phơi khô, sắc nước uống giúp lợi tiểu, giải độc, hỗ trợ hạ nhiệt hiệu quả.

Dưa hấu thanh nhiệt, giải thử phòng và trị cảm nắng hiệu quả.

1.2. Lá sen (hà diệp) – thanh tâm trừ phiền, chỉ khát

Theo Bản Thảo Cương Mục, hà diệp (lá sen) có vị đắng chát, tính bình, quy vào các kinh tâm, can và tỳ, có công năng thanh tâm nhiệt, trừ phiền, chỉ khát, đồng thời chỉ huyết hóa ứ.

Trong mùa hè oi bức, khi cơ thể bị ảnh hưởng bởi tà khí thử - nhiệt, dễ phát sinh các triệu chứng như bứt rứt, khó chịu, khát nước, tim đập nhanh, ra nhiều mồ hôi thì hà diệp là lựa chọn hữu hiệu để làm dịu tâm hỏa, giải nhiệt, giúp thư giãn tinh thần và làm mát cơ thể từ bên trong.

Cách sử dụng:Dùng 4 - 12g lá sen hãm trà uống hàng ngày. Có thể phối hợp với các vị thuốc như hoa cúc, cam thảo, hạt sen để tăng cường tác dụng an thần và chống mất ngủ do nhiệt.

Lá sen thanh tâm nhiệt, làm mát cơ thể từ bên trong.

1.3. Rễ lau sậy (lô căn) – thanh nhiệt giải thử, sinh tân

Vào mùa hè, mồ hôi tiết nhiều làm mất tân dịch, lô căn là vị thuốc lý tưởng giúp làm mát cơ thể, phục hồi tân dịch tiêu hao. Lô căn vị ngọt, tính hàn, quy vào các kinh phế, vị, có tác dụng thanh nhiệt, giải thử, sinh tân, chỉ khát.

Các nghiên cứu hiện đại cũng ghi nhận lô căn chứa nhiều polysaccharide và flavonoid có khả năng chống viêm, giải độc và hỗ trợ bảo vệ gan. Một số hợp chất trong lô căn còn có tác dụng hạ sốt nhẹ và kích thích tuyến nước bọt, từ đó giúp chống khô miệng, sinh tân dịch.

Cách sử dụng: Dùng 10 - 20g dược liệu khô, hãm trà uống hàng ngày. Có thể phối hợp với mạch môn, thiên hoa phấn để tăng tác dụng sinh tân.

Rễ lau sậy phục hồi tân dịch tiêu hao có tác dụng hạ sốt nhẹ.

1.4. Bạch biển đậu - ôn tán thử thấp

Không chỉ là thực phẩm bổ dưỡng, bạch biển đậu còn được xếp vào nhóm các vị thuốc có khả năng ôn tán thử thấp khi thử tà kết hợp thấp tà gây chán ăn, buồn nôn, bụng đầy trướng.

Trong sách Bản thảo cương mục, danh y Lý Thời Trân từng nhận định rằng: "Bạch biển đậu chủ trị thử thấp nhập lý, tỳ vị bất hòa, tứ chi vô lực, thử tà khốn nhược chi chứng." Điều này cho thấy vị thuốc này không mang tính hàn mạnh như các vị thanh nhiệt khác, mà có đặc tính ôn bình, kiện tỳ, rất thích hợp cho những người có thể trạng yếu, hay bị rối loạn tiêu hóa khi thời tiết oi nóng.

Cách sử dụng:Dùng 6 - 12g bạch biển đậu, nấu cháo với ý dĩ, hạt sen hoặc nấu nước uống cùng hoắc hương, đậu xanh để uống hàng ngày. Hoặc dùng bài Lục nhất tán gia vị, Trúc diệp thạch cao thang gia vị… trị các triệu chứng như: Cảm nắng kèm tiêu chảy, đầy bụng, ăn không ngon, người bứt rứt khó chịu sau khi đi nắng lâu.

Bạch biển đậu ôn bình, kiện tỳ giúp trị cảm nắng.

1.5. Hương nhu – phát tán thử tà, tiêu thấp

Mùa hè nếu ăn đồ sống lạnh (hàn thấp), lại bị thử tà (nắng) xâm nhập khiến người mệt mỏi, phát sốt, sợ lạnh, không có mồ hôi, nhức đầu thì nên dùng hương nhu để phát hãn tán tà (làm ra mồ hôi).

Trong y học cổ truyền, hương nhu có vị cay, tính ôn, quy vào kinh phế và vị, công năng chính là phát tán thử tà, hóa thấp tiêu trọc, kiện tỳ, giải biểu. Danh y Trương Trọng Cảnh từng đưa hương nhu vào bài thuốc hương nhu tán (phối hợp với hậu phác, hoắc hương) để chữa cảm nắng, tiêu chảy mùa hè, đặc biệt phù hợp với người cơ thể yếu hoặc hay bị nhiễm lạnh kèm thấp nhiệt.

Cách sử dụng:Dùng 4 - 12g hương nhu, sắc nước uống hàng ngày. Hoặc dùng nước sắc hương nhu để xông, tắm giải cảm hoặc rửa vết thương, mụn nhọt lở loét, ngứa.

Hương nhu làm ra mồ hôi có tác dụng trị cảm nắng.

2. Lưu ý khi sử dụng thảo dược phòng cảm nắng

Dù là dược liệu lành tính, nhưng không nên lạm dụng các vị có tính hàn trong thời gian dài, đặc biệt ở người có tỳ vị hư hàn.
Tham khảo ý kiến thầy thuốc trước khi dùng cho trẻ nhỏ, người già, phụ nữ có thai.
Nếu có dấu hiệu cảm nắng nặng (sốt cao, mê sảng, mạch yếu...), cần đưa người bệnh đến cơ sở y tế sớm, tránh chỉ điều trị tại nhà.
Để đạt hiệu quả cao, cần sử dụng đúng liều lượng và kết hợp với chế độ sinh hoạt hợp lý, nghỉ ngơi đầy đủ trong mùa hè.

BSNT. Hương Trà