4 bài thuốc trị rối loạn tiêu hóa mùa hè

1. Nguyên nhân gây rối loạn tiêu hóa trong mùa hè

Theo Đông y, rối loạn tiêu hóa trong mùa hè thường được lý giải dựa trên ba nguyên nhân chính sau:

- Mùa hè nóng ẩm là điều kiện lý tưởng cho thấp tà và nhiệt tà xâm nhập cơ thể. Thấp tà gây tắc trở vận hóa của tỳ vị dẫn đến đầy bụng, chướng hơi, phân lỏng; trong khi nhiệt tà kết hợp với thấp tà gây thấp nhiệt khiến người bệnh xuất hiện tiêu chảy, miệng đắng, phân hôi tanh hoặc táo bón do tổn thương tân dịch.

- Tỳ vị hư nhược do thói quen ăn đồ lạnh, đồ sống, thực phẩm nhiều dầu mỡ hoặc mất tân dịch khi ra mồ hôi nhiều cũng làm giảm chức năng tiêu hóa và gây tích trệ.

- Can khí uất do căng thẳng hoặc thời tiết oi bức dễ làm tổn thương tỳ vị, cản trở chức năng tiêu hóa của dạ dày, gây đầy hơi, buồn nôn, ợ chua, đau thượng vị.

Ba nguyên nhân trên chính là cơ sở để y học cổ truyền đưa ra các phương pháp điều trị rối loạn tiêu hóa mùa hè hiệu quả.

Cát căn giải biểu, sinh tân phối hợp với các vị thuốc khác trị rối loạn tiêu hóa mùa hè.

2. Một số bài thuốc trị rối loạn tiêu hóa

Dựa vào các nguyên nhân gây bệnh đã nêu trên, các bài thuốc được lựa chọn sẽ tập trung vào việc kiện tỳ, hóa thấp, thanh nhiệt, lý khí và điều hòa can tỳ. Dưới đây là một số bài thuốc điển hình có thể áp dụng cho các tình trạng rối loạn tiêu hóa thường gặp trong mùa hè.

2.1. Thể thấp nhiệt tả lỵ (tiêu chảy cấp do thấp nhiệt)

Triệu chứng:Tiêu chảy nhiều lần, phân lỏng nát hoặc có lẫn chất nhầy, mùi hôi thối, bụng đau quặn, nóng rát hậu môn, tiểu ít, miệng khát, rêu lưỡi vàng dày bẩn.

Bài thuốc -Cát căn cầm liên thang gia giảm: Cát căn 15g, hoàng cầm 12g, hoàng liên 8g, cam thảo 6g, mã đề 10g, phục linh 12g. Sắc uống ngày 1 thang, chia 2-3 lần, uống khi thuốc còn ấm.

Công dụng: Thanh nhiệt táo thấp, chỉ tả. Cát căn giải biểu, sinh tân; hoàng cầm, hoàng liên thanh nhiệt táo thấp; mã đề, phục linh lợi thấp; cam thảo điều hòa bài thuốc.

Đảng sâm kiện tỳ, ích khí trị rối loạn tiêu hóa.

2.2. Thể tỳ vị hư hàn (tiêu chảy do lạnh bụng, ăn đồ lạnh)

Triệu chứng: Tiêu chảy phân lỏng, nát, có bọt hoặc lẫn thức ăn chưa tiêu, bụng lạnh đau, chướng bụng, sợ lạnh, tay chân lạnh, rêu lưỡi trắng mỏng.

Bài thuốc -Lý trung hoàn gia giảm: Đảng sâm 12g, bạch truật 12g, can khương 8g, cam thảo 6g, phục linh 12g, sa nhân 6g. Sắc uống ngày 1 thang, chia 2-3 lần, uống khi thuốc còn ấm.

Công dụng: Ôn trung kiện tỳ, trừ hàn, chỉ tả. Đảng sâm, bạch truật kiện tỳ ích khí; can khương ôn trung tán hàn; phục linh trừ thấp; sa nhân hành khí hóa thấp, điều hòa trung tiêu; cam thảo điều hòa bài thuốc.

Sơn tra tiêu thực tích chữa rối loạn tiêu hóa.

2.3. Thể thực tích trệ (đầy bụng, khó tiêu do ăn quá nhiều)

Triệu chứng:Bụng đầy trướng, ợ hơi, ợ chua, buồn nôn, chán ăn, có thể có tiêu chảy phân chua hoặc táo bón.

Bài thuốc -Bảo hòa hoàn gia giảm: Sơn tra 12g, thần khúc 12g, mạch nha 12g, phục linh 12g, trần bì 8g, la bạc tử 8g, liên kiều 8g. Sắc uống ngày 1 thang, chia 2-3 lần, uống khi thuốc còn ấm.

Công dụng: Tiêu thực, hòa vị. Sơn tra, thần khúc, mạch nha tiêu thực tích; phục linh, trần bì kiện tỳ hóa thấp, lý khí; la bạc tử giáng khí, tiêu thực; liên kiều thanh nhiệt.

Sài hồ dưỡng huyết, điều huyết trị rối loạn tiêu hóa do căng thẳng.

2.4. Thể can khí phạm vị (đau bụng, rối loạn tiêu hóa do căng thẳng)

Triệu chứng:Đau bụng, đau thượng vị lan ra sườn, ợ hơi, ợ chua, buồn nôn, tiêu chảy hoặc táo bón xen kẽ khi căng thẳng, tính tình dễ cáu gắt.

Bài thuốc - Sài hồ sơ can tán gia giảm: Sài hồ 12g, bạch thược 12g, chỉ xác 8g, xuyên khung 8g, hương phụ 8g, cam thảo 6g, trần bì 8g. Sắc uống ngày 1 thang, chia 2-3 lần, uống khi thuốc còn ấm.

Công dụng: Sơ can giải uất, lý khí hòa vị. Sài hồ sơ can; bạch thược, xuyên khung dưỡng huyết, điều huyết; chỉ xác, hương phụ lý khí; trần bì kiện tỳ; cam thảo điều hòa bài thuốc.

Khi dùng thuốc đông y trị rối loạn tiêu hóa trong mùa hè, bạn cần dùng đúng bài thuốc cho đúng triệu chứng, nên có sự tư vấn và hướng dẫn của thầy thuốc y học cổ truyền. Bên cạnh việc sử dụng thuốc, một chế độ ăn uống khoa học, sinh hoạt điều độ, tránh đồ lạnh, sống và giữ tinh thần thoải mái cũng là những yếu tố then chốt giúp bảo vệ và tăng cường sức khỏe hệ tiêu hóa trong mùa hè.

BSNT. Nguyễn Thanh Hằng