3 'điểm nghẽn' bảo vệ môi trường cần xử lý

Phát biểu tại nghị trường Quốc hội trong phiên thảo luận về bảo vệ môi trường, ĐBQH Nguyễn Thị Việt Nga (đoàn TP Hải Phòng) đã nêu trực diện 3 "điểm nghẽn" trong công tác thực hiện bảo vệ môi trường, đồng thời đưa ra đề xuất những giải pháp cần thực hiện ngay để triển khai hiệu quả.

Theo nữ đại biểu, "điểm nghẽn" thứ nhất là các quy định liên quan đến nguồn lực tài chính, các quỹ bảo vệ môi trường chưa phát huy hiệu quả.

ĐBQH Nguyễn Thị Việt Nga cho rằng, hiện nay cả nước đã có Quỹ bảo vệ môi trường ở Trung ương và nhiều Quỹ bảo vệ môi trường ở cấp tỉnh được thành lập theo Điều 151 của Luật Bảo vệ môi trường năm 2020. Tuy nhiên, hiệu quả hoạt động còn hạn chế, phần lớn các quỹ có vốn điều lệ nhỏ chỉ khoảng vài chục tỷ đồng, nguồn thu chủ yếu vẫn dựa vào ngân sách nhà nước, trong khi khả năng huy động từ doanh nghiệp, cá nhân, tổ chức quốc tế còn rất thấp, nhiều quỹ địa phương chưa thực hiện được đúng chức năng hỗ trợ đầu tư, cho vay ưu đãi, tài trợ các dự án xử lý ô nhiễm hay cải tạo làng nghề.

Đại biểu Việt Nga nhận định, nguyên nhân sâu xa là do thiếu khung pháp lý thống nhất về mô hình tổ chức, cơ chế tài chính và phương thức hoạt động. Hiện Chính phủ vẫn chưa ban hành nghị định thay thế Quyết định số 78/2014 về tổ chức và hoạt động của Quỹ bảo vệ môi trường Việt Nam.

"Văn bản này đã ban hành hơn 10 năm và không còn phù hợp với bối cảnh mới. Tôi kiến nghị Chính phủ sớm ban hành nghị định mới theo hướng thống nhất cơ chế vận hành các quỹ cấp tỉnh, cho phép quỹ được tiếp nhận, tài trợ, phát hành trái phiếu xanh và hợp tác với khu vực tư nhân trong đầu tư môi trường. Mở rộng thẩm quyền cho quỹ được vay ưu đãi, bảo lãnh tín dụng hoặc đầu tư đồng tài trợ với các dự án bảo vệ môi trường có khả năng hoàn vốn", nữ đại biểu đề xuất.

"Điểm nghẽn" thứ hai được nữ đại biểu đề cập là cơ chế huy động tư nhân, hình thức PPP môi trường chưa đi vào thực chất.

Theo đại biểu Việt Nga, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư đã được sửa đổi, bổ sung năm 2025 mở rộng danh mục lĩnh vực PPP bao gồm xử lý chất thải rắn, thoát nước, xử lý nước thải và tái chế tài nguyên. Đây là một bước tiến quan trọng về mặt thể chế, thể hiện quyết tâm huy động nguồn lực xã hội cho phát triển xanh. Tuy nhiên, thực tế cho thấy đến nay vẫn chưa có thông tư hướng dẫn cụ thể cho lĩnh vực môi trường, thiếu quy định rõ về tiêu chí lựa chọn dự án chia sẻ rủi ro, cơ chế thanh toán và giám sát hiệu quả môi trường.

Chính vì vậy, phần lớn các dự án PPP môi trường vẫn dừng ở mức đề xuất hoặc tiền khả thi, chưa đủ sức thu hút nhà đầu tư. Khu vực tư nhân còn e ngại do thiếu bảo lãnh rủi ro, thiếu cơ chế thanh toán theo kết quả và chưa được hưởng ưu đãi tài chính đủ hấp dẫn.

"Từ thực tế này, tôi đề nghị ban hành sớm Thông tư hướng dẫn PPP trong lĩnh vực môi trường, quy định rõ tiêu chí, loại hình dự án, cơ chế thanh toán theo kết quả và quy trình giám sát gắn với các nhiệm vụ cụ thể thực hiện Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân. Thiết lập Quỹ Bảo lãnh rủi ro môi trường quốc gia để chia sẻ rủi ro về tài chính với các nhà đầu tư trong các dự án PPP, thí điểm mô hình PPP môi trường tại một số địa phương trọng điểm ô nhiễm gắn với chỉ tiêu giảm phát thải và phục hồi môi trường theo Nghị quyết 57 về khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo", nữ đại biểu đề xuất.

"Điểm nghẽn" thứ ba là tỷ lệ chi ngân sách cho bảo vệ môi trường còn thấp.

Nữ đại biểu dẫn chứng, theo báo cáo của Bộ Tài chính thì tỷ lệ chi ngân sách trung ương cho sự nghiệp bảo vệ môi trường trong 3 năm vừa qua chỉ đạt từ 0,084 cho đến 0,096%, tức là chưa đến 1/10 của 1% tổng chi ngân sách quốc gia. Ở cấp địa phương thì tỷ lệ này dao động từ 0,91 cho đến 1,3% tùy từng tỉnh, thành phố.

Con số đó cho thấy mức chi hiện nay còn quá thấp so với yêu cầu thực tiễn, nhất là khi chúng ta đang đối mặt với ô nhiễm rác thải sinh hoạt, công nghiệp, làng nghề và biến đổi khí hậu. Vấn đề này ở trong báo cáo của Đoàn giám sát của Quốc hội cũng đã chỉ rất rõ.

"Tôi đề nghị nâng tỷ trọng chi ngân sách cho bảo vệ môi trường lên tối thiểu là tăng 30% so với hiện tại, bởi vì bảo vệ môi trường không phải giá phải trả cho phát triển mà là điều kiện tiên quyết của phát triển bền vững và chất lượng sống của nhân dân", nữ đại biểu đến từ TP. Hải Phòng nói và nhấn mạnh: Nếu chúng ta không đầu tư mạnh mẽ hơn ngay từ bây giờ thì chi phí khắc phục hậu quả môi trường trong tương lai sẽ gấp hàng chục lần chi phí phòng ngừa hiện nay. Do đó, việc nâng tỷ trọng chi ngân sách cho bảo vệ môi trường không chỉ là đề xuất kỹ thuật mà còn là cam kết chính trị mạnh mẽ, thể hiện trách nhiệm của Nhà nước với nhân dân và với thế hệ tương lai.

Thiên Tuấn